Dillere ve kültürlere düşmanlık yapan baş nasıl bir baştır? “Pêşî Peya (Önce Yaya)” kelamını yasaklamaya karar verenler neyi elde etmek istiyor? Müzik ve dans zıtlığı nereden çıktı? Ben daha evvel kolonyalist zihniyetin sahiplerinin Kürtleri kendilerine nazaran ehlileştirmek istediklerini düşünürdüm. Lakin görünen o ki bu yeni aklın (!) sahipleri Kürtlerin ruhunu alttan alta yok etmek istiyor. Bu akıl onları nereye götürür bilmiyorum lakin bildiğim bir şey var ki o da Kürtlerin müziklerinden ve halaylarından asla vazgeçmeyecekler. Bu yapılanlar yalnızca toplumlar ortasındaki düşmanlığı ve zıtlığı artırır, o da bir ortada yaşama imkanını zayıflatır. Bu nedenle bu aksiyonlara karşı durmak ve direnmek her onurlu insanın vazifesidir.
Aslında yazımın konusu bu değildi. 46. “Doğru Yazım İçin Kürtçe-Türkçe Sözlük” çalıştayındaki notlarımdan kimilerini sizlere sunmak istiyorum. Lakin bu yapılanlara sessiz kalmak da mümkün değil. Birkaç yıldır Mezopotamya Vakfı çatısı altında, üstte bahsedilen kelamlık üzerinde çalıştaylar yapıyoruz. Bu çalıştaylar bazen yüz yüze, bazen de zoom üzerinden gerçekleşiyor. Bu çalışmanın hedefi, biri standart olarak önerilen söz olmak üzere, sözcüğün bütün varyantlarını kapsayan bir yanlışsız yazım sözlüğü hazırlamaktır. Her çalıştay birkaç gün sürer, her söz üzerinde uzun vadeli tartışmalar ve tartışmalar yapılır. Bu tartışmalarda bazen değişik şeyler ortaya çıkıyor. Ben de 46. çalıştayda kimi notlar aldım, sizlere sunmak istiyorum.
Örneğin, çok-evlilikle ilgili bu atasözü tabir bana farklı geldi:
* Mêrê dujin çû ji bin. (Mêrê dujin lisana kun kun.)
İki bayanla evli olmanın zahmetini lisana getiriyor, muhtemelen söyleyeni bir erkek.
Sadece bu atasözü değil, Behdînan bölgesinde çocuklar için söylenen sayılarla ilgili bu manzume de not aldıklarım ortasında.
Êk û du rabin zû
Sê û çar bû bihar
Pênc û şeş çenda xweş
Heft û heşt bû biheşt
Neh û deh sal û meh
Tatlılar kelam konusu olduğunda, kadayıf ve baklava üzere birkaç tatlı çeşidi akla geliyor. Bir de îsotçuların ismine “şıllık tatlısı” dedikleri “şilikî” var. Aslında bu şilikî tatlısı loş ekmeğin doğranan üstüne pekmez dökülmesi ile elde edilir. Şeker bu kadar yaygınlaşmadan evvel pekmez tatlıların vazgeçilmez bileşiniyidi. Örneğin kışın vazgeçilmezi olan “berfedims/berfmot” da karın üzerine pekmez dökülmesi ile elde edilir. Daha evvel Yusuf Ziyaeddin Paşa’nın sözlüğünde “carîr” sözünden bahsetmiştik. Yusuf Ziyaeddin Paşa’nın sözlüğünde geçen bu tatlının Hakkâri yöresindeki ismi “gozebez”dir. Bu tatlıcı ceviziçi ve baldan yapılıyor.
Not aldığım bir öteki değişik söz ise “sereqûnî” sözü. Bu söz, “sereqûnî bûn” ve “sereqûnî kirin” fiilleriyle birlikte Kürtlerin yoksulluğuna tanıklık ediyor. Evvelce, tüm aile yer ve yatak eksikliği nedeniyle bir odada uyuyordu ve çocuklar ekseriyetle tek yatakta “başlı -ayaklı” uyurlardı.
Bu tartışmalarda birtakım bölgelerde “nexrînî” olarak söylem edilen “xurînî” sözünün “nuxurî” ya da “nexrînî” sözüyle bağlı olduğunu anladım. Bunlardan biri birinci öğün, ikincisi ise birinci çocuktur. Bu sözün tıpkı vakitte Farsça “nixustin(ilk)” sözü ile de bir alakası var. Böylesine eski ve güçlü bir lisanı, şayet sahipleri ihanet etmez ise, hiçbir kolonyalist akıl ortadan kaldıramaz.